%20(2).jpg)
वरिष्ठ वेतन श्रेणी व निवड श्रेणी करीता
आपल्याला हव्या असलेल्या विषयावर मार्गदर्शनासह कृतिसंशोधन तयार करून, प्रिंट करून, बाईंडिंग करून स्पीड पोस्ट द्वारे आपल्या पत्त्यावर पोहच करण्याची सोय आहे.
कृतिसंशोधन Action Research Krutisanshodhan
अर्थ व स्वरूप :
कृतिसंशोधन यातील दोन पदे १) कृती आणि २) संशोधन यातील 'कृती' म्हणजे कार्य, सहेतुक केलेली हालचाल किंवा काम होय. 'संशोधन' म्हणजे शास्त्रशुद्ध पद्धतीने अभ्यास करण्याचा प्रयत्न होय. शोधून काढणे किंवा नवीन ज्ञान सिद्ध करून सिद्धांत मांडलेल्या सिद्धांताचा खरेखोटेपणा पडताळून त्याचे मूल्यमापन करून अचूक ज्ञान प्रस्थापित करणे.
कृतिसंशोधनाचे प्रवर्तक डॉ. कोरे यांच्या मते, 'आपले निर्णय व उपक्रम यांच्याबाबत मार्गदर्शन मिळावे, त्यात सुधारणा व्हाव्यात व त्यांचे योग्य तन्हेने मूल्यमापन व्हावे म्हणून शिक्षकांनी आपल्या समस्यांचा वैज्ञानिक पद्धतीने स्वतःच अभ्यास करण्याचा प्रयत्न करणे म्हणजे कृतिसंशोधन होय.'
रॅपॉर्ट इलियट इनट, 'Action Research is seen as a way of characterizing a loose set of activities that we designed in to improve the quality of education. It is an elected way in to self Reflective programme aimed at such educational improvement in methods and techniques.' याचा अर्थ असा होतो की, 'कृतिसंशोधन म्हणजे शिक्षण पद्धती, तंत्रे, शैक्षणिक कार्यक्रम यांची गुणवत्ता वाढवून एकूण शिक्षणाचा दर्जा उंचावणाऱ्या स्व-परावर्तनीय चौकशीसाठी निवडलेल्या मार्गाने करावयाच्या अनेक शैक्षणिक उपक्रमांची मुक्त/लवचीक रचना असलेला संशोधन मार्ग होय.'
शिक्षक आपल्या अडचणी समजावून घेऊन त्यांच्या कारणांचा शोध घेतो तसेच अडचणी दूर करण्यासाठी शक्य त्या उपाययोजनांची / उपक्रमांची योजना आखून स्वतःच अंमलबजावणी करून अडचणी सोडवू शकतो. समस्येचे निराकरण करण्याचा निर्णय त्याच्यावर कोणीही लादलेला नसतो, तर स्वतःच्या अडचणींच्या मार्गावर अभ्यासातून कृतियुक्त मार्ग तो शोधतो असे सुटसुटीत स्वरूप कृतिसंशोधनाचे असते
कृतिसंशोधन हे केवळ अमूर्त वैचारिक पातळीवर केलेले विचारमंथन अथवा चिंतन नसते. शालेय शैक्षणिक कार्यात अडथळे आणणाऱ्या घटनांची कारणे समजावून घेऊन ती तात्काळ दूर करण्याचा वास्तव असा पर्याय शोधून त्याची अंमलबजावणी करण्यासाठी हाती घेतलेले कार्य असते.
कृतिसंशोधनाला शैक्षणिक समाजशास्त्र, शैक्षणिक मानसशास्त्र, शैक्षणिक तत्त्वज्ञान, शैक्षणिक इतिहास या चारही क्षेत्रांचा आधार मिळतो. वर्तमान शिक्षण कार्यातील समस्या निराकरणासाठी कृतिसंशोधन स्वयं निर्णयाची क्षमता अपेक्षित करते, स्वतः परिस्थितीचा चिकित्सक अभ्यास करून योग्य उपाय, उपचार करून मिळालेले निष्कर्ष हे शिक्षणक्षेत्रात नव सिद्धांत निर्माण करण्याइतके बलवान ठरू शकतात. अशा नव सिद्धातांचे उपयोजन विशाल क्षेत्रात करता येते म्हणून कृतिसंशोधन हे मूलभूत सैद्धांतिक संशोधन आणि उपयोजनात्मक संशोधन यांची सांधेजोड करणारा एक पूल आहे
मूल्यांकन (Evaluating)
अंमलबजावणी (Implementing)
परीक्षण करून सुधारणे (Revising)
१. नियोजन Planning
समस्येची ओळख (Indentifying)
माहिती जमविणे (Informing)
आयोजन करणे (Organizing)
४. परावर्तित Reflecting
कृतिसंशोधन Action Research
२. कृती Action
विश्लेषण करणे (Analyzing)
अहवाल तपासणे (Reporting)
विचारविनिमय (Sharing)
३. निरीक्षण Observation
अजमावणे (Trailing)
जमा करणे (Collecting)
प्रश्न विचारणे (Questioning)
कृतिसशोधनाची व्याप्ती :
कृतिसंशोधनाची व्याप्ती इतर संशोधनापेक्षा भिन्न आहे. प्रत्येक क्षेत्रातील परिस्थितीत संशोधक सहभागी असल्याने क्षेत्रीय परिस्थितीची त्याला पूर्ण जाणीव असते. शिक्षणक्षेत्र, उद्योगक्षेत्र, बालसुधारगृह अनाथालय, व्यवस्थापन, अध्ययन-अध्यापन, विद्यार्थी वर्तन, पर्यवेक्षण, संघटन, विविध कौशल्य, शैक्षणिक सुविधा, शैक्षणिक साधने, अध्ययन क्षमता इ. सर्व विभागात स्थानिक पातळीवरील अनेक समस्या असतात हे सर्व विभाग कृतिसंशोधनाने व्यापलेले आहेत.
शिक्षण क्षेत्रातील प्राथमिक, माध्यमिक, उच्च माध्यमिक स्तरावरील सर्वच घटकांसाठी स्थानिक स्वरूपातील समस्या सोडविणे तसेच शिक्षक, पर्यवेक्षक, मुख्याध्यापक, तज्ज्ञ, संस्थाचालक इ. आपल्या दैनंदिन शैक्षणिक कार्यात, नियोजनात आलेल्या अडचणींचे निवारण कृतिसंशोधनाच्या माध्यमातून करू शकतात म्हणून हे सर्व प्रशासकीय नियोजन, संघटन, व्यवस्थापकीय भाग कृतिसंशोधनाची व्याप्ती ठरते.
कृतिसंशोधनाचे प्रमुख उद्देश :
१) आपल्या कार्यक्षेत्रातील समस्या शिक्षक अथवा अन्य व्यक्तींना आत्मविश्वासपूर्वक सोडविता येणे.
२) स्वतःच्या प्रयत्नांनी स्थानिक स्वरूपावरून शास्त्रीय पद्धतीने समस्या सोडवून संशोधनकर्त्याची क्षमता वाढविणे.
कृतिसंशोधनाच्या प्रमुख पायऱ्या :
१) समस्या-क्षेत्र व निश्चित स्वरूप
२) समस्येची संभाव्य कारणे
३) कृती-परिकल्पना
४) परिकल्पना-परीक्षण
1) संकलित करावयाचे पुरावे व साधने
ii) उपक्रमाचे स्वरूप व अंमलबजावणी
iii) निर्णय
५) पाठपुरावा
१) समस्या : क्षेत्र व निश्चित स्वरूप शिक्षण क्षेत्रात काम करणाऱ्या व्यक्तीला अनेक समस्या जाणवतात. उदा.
१) ग्रामीण भागात लहान भावंडांना सांभाळण्यासाठी मुली घरी थांबतात त्यामुळे नियमित शाळेत येत नाहीत.
२) विज्ञानाच्या अध्यापनासाठी पुरेशा साधन सुविधा उपलब्ध नसतात.
३) श्रवण, वाचन, 'भाषण, लेखन इ. कौशल्य विद्यार्थ्यांमध्ये विकसित नसतात.
४) गणित अध्यापनासाठी लागणाऱ्या गणितातील मूलभूत संकल्पना विद्यार्थ्यांना माहीत नसतात.
५) विद्यार्थ्यांना आरोग्य सवर्थीची कल्पना नसते.
वरील काही समस्या खूप व्यापक आहेत. अशा अनेक समस्यांमधून समस्येचे क्षेत्र प्रथम ठरवावे लागेल.
अभ्यासक्रम, स्वाध्याय, सवयी, शिस्त यापैकी प्रामुख्याने कोणत्या क्षेत्रात समस्येचा अंतर्भाव होतो हे या टप्प्यावर ठरविणे महत्त्वाचे असते. त्यानंतर समस्या निश्चित स्वरूपात मांडावी लागते.
समस्येची जाणीव
व्यापक, संदिग्ध कल्पना
समस्या क्षेत्र निश्चिती
सुस्पष्ट, नेमकी मर्यादित
स्वरूपाची समस्या
या टप्प्यांवर वरील आकृतीरूप चारही बाजूंनी विचारमंथन सुरू असते. यातून समस्या निश्चिती होते. उदाहरणार्थ, 'इयत्ता आठवीच्या विदयार्थ्यांच्या गणित विषयातील मूलभूत क्रिया करताना होणाऱ्या चुकांचे निदान व उपाय.'
२) समस्येची संभाव्य कारणे :
समस्येचे क्षेत्र व निश्चित स्वरूप दिल्यानंतर समस्येची संभाव्य कारणे शोधावी लागतात. उदा. गणितात विद्यार्थ्यांना मूलभूत क्रिया का जमत नाहीत? किंवा व्याकरणात का चुका करतात? अथवा विशिष्ट वर्गातीलच मुले बेशिस्त का वागतात? अशा अनेक समस्यांमधून जी समस्या कृतिसंशोधनासाठी निवडली असेल त्या समस्येची संभाव्य कारणे शोधावी लागतात. त्याबाबत स्वतःचे अनुभव, वाचन, सहकारी शिक्षक, मित्रांशी चर्चा, मुलाखती अशा अनेक प्रकारच्या मार्गांनी शिक्षकाला कारणांची यादी करावी लागते. यातील बहुतेक कारणे कृतिसंशोधनासाठी उपयुक्त ठरू शकतात. सर्वच कारणे दूर करता येण्यासारखी नसतात. काही कारणे शिक्षक अंदाजावर बांधतो, तर काही वस्तुस्थितीवर आधारलेली असतात.
३) कृती-परिकल्पना :
संभाव्य कारणांमधून समस्या दूर करण्यासाठी कोणते कारण व त्यासाठी उपायांची अंमलबजावणी याची सुस्पष्ट कल्पना आल्यानंतर सर्वांत योग्य वाटणाऱ्या उपायांच्या आधारे शिक्षक कृती-परिकल्पना तयार करतात. यात प्रामुख्याने दोन भाग असतात.
कृती-परिकल्पना
उपक्रम
इष्ट बदल
कृती-परिकल्पनेची मांडणी पुढीलप्रमाणे करावी लागते.
जर उपाय तर परिणाम
जर मी बेशिस्त वागणुकीचे होणारे तोटे यावर दररोज एक गोष्ट सांगितली.
उपाय :
१) बेशिस्त वागणूक असणाऱ्या विद्यार्थांची नावे फलकावर लिहिली.
२) त्यांच्या आई-वडिलांना भेटण्यास बोलाविले.
३) मित्रांसमोर मार्गदर्शन केले.
४) शिस्तीत वागणाऱ्यांचा सर्वांसमोर सत्कार केला तर
परिणाम : विद्यार्थांचे बेशिस्त वागणे कमी होईल.
आपल्याला इथे लक्षात येते की, एकापेक्षा जास्त उपाययोजना केलेल्या आहेत तसेच पूर्वार्धात उपक्रम आणि उत्तरार्धात उपक्रमांमुळे विद्यार्थ्यांमध्ये दिसून येणाऱ्या वर्तनात इष्ट बदल आहे. एकच उपाययोजना असली तरी, कृतिसंशोधन प्रभावीपणे राबविता येते.
४) परिकल्पना परीक्षण :
कृतिसंशोधनात शिक्षकाने ज्या कृती परिकल्पना मांडलेल्या असतात. त्यांचे परीक्षण करून ती स्वीकारावी की, त्याग करावी हे ठरविले जाते. अभ्यासकाला प्रारंभिक पुरावा किंवा पूर्व चाचणी त्यानंतर उपक्रमांची अंमलबजावणी व नंतर शेवटी अंतिम पुरावा किंवा उत्तर चाचणी या क्रमाने जावे लागते.
आधी पूर्व चाचणी पुरावा (१)
उपक्रम Action
नंतर उत्तर चाचणी पुरावा (२)
कृतिसंशोधन ज्या समस्येचे करावयाचे असते त्यासंबंधी दोनदा पुरावे गोळा करावे लागतात. त्यासाठी आपण चाचणीचा आधार घेऊ शकतो अथवा शैक्षणिक संशोधनाची साधने नोंदी, पदनिश्चयन श्रेणी, पडताळा सूची इत्यादीच्या आधारे माहिती गोळा करावी लागते.
५) पाठपुरावा :
कृतिसंशोधनात शिक्षक स्वतःच्या समस्या सोडविण्यासाठी स्वतः प्रयत्न करीत असल्याने अभ्यासातील निष्कर्षांची अंमलबजावणी करण्याकरिता शिक्षक उत्साही असतो. स्वतःच्या आविष्काराचा, समस्या सोडविल्याचे समाधान शिवाय कृतिसंशोधन यशस्वी झाल्यामुळे इतर वर्गाच्या दृष्टीने उपयुक्त अशा उपायांची योजना करून हळूहळू संपूर्ण शाळेत कृतिसंशोधनाचा पाठपुरावा करता येईल.
कृतिसंशोधनाची कार्यवाही :
कृतिसंशोधनाची कार्यवाही तयार केलेल्या आराखड्यानुसार करावी लागते. संशोधन प्रकारांपैकी वर्णनात्मक पद्धत परिस्थितीचे आकलन होण्यासाठी कृतिसंशोधनाच्या सुरुवातीच्या टप्प्यावर वापरली जाते. विशिष्ट प्रयोग केल्यावर अथवा उपक्रम राबविल्यानंतर परिस्थितीत काय बदल होतो हे प्रायोगिक पद्धतीने अभ्यासले जाते. प्रायोगिक पद्धतीत इतर सर्व घटक नियंत्रित करून एकच घटकाच्या प्रयोगाने कोणता बदल घडून येतो हे अभ्यासले जाते. घटकांचे नियंत्रण आणि प्रायोगिक चलाचा परतंत्र चलावर होणारा परिणाम है या पद्धतीचे गमक आहे.
प्रयोगासाठी निवडलेले एक किंवा अधिक गट, परतंत्र चलाचे केलेले निरीक्षण यांचा विचार अभिकल्पामध्ये
होतो. प्रायोगिक पद्धतीत विविध अभिकल्प वापरले जातात.
अभिकल्प आणि त्याच्या पायऱ्या :
१) एकल गट पूर्वोत्तर कसोटी अभिकल्प :
१) गट निवड
२) कसोटी/चाचणी निर्मिती
३) उपक्रम राबविण्याची पूर्व तयारी
पूर्व कसोटी
कार्यक्रमाची
अंमलबजावणी
उत्तर
कसोटी
उत्तर कसोटी व पूर्व कसोटी यांच्या निरीक्षणांची तुलना
२) पूर्वोत्तर कसोटी समतुल्य गट अभिकल्प:
प्रायोगिक गट (न्यादर्श गट) समान ठेवून उपचाराची मात्रा गटाला दिली जाते तो प्रायोगिक गट. नियंत्रित गट समान ठेवून नेहमीप्रमाणे अध्यापन कार्यवाही ज्या गटाला वापरली जाते तो नियंत्रित गट. प्रायोगिक पद्धतीने केलेल्या संशोधनात परिस्थिती प्रयोगसदृश्य केली जाते म्हणजेच नियंत्रणावर भर दिला जातो तर नेहमीच्या परिस्थितीत शक्य तेवढे नियंत्रण साधून कृतिसंशोधन केले जाते.
कसोटी निर्मिती
उपक्रमपूर्व
तयारी
न्यादर्श निवड
कसोटीत मिळालेल्या
गुणांच्या आधारे न्यादर्शाची समतुल्य गटात विभागणी
प्रायोगिक गट
न्यादर्शाचे समतुल्य गट
नियंत्रित गट
प्रायोगिक
गट
प्रयोगाची मात्रा
कसोटी
नियंत्रित
मट
उपक्रम अंमलबजावणी
नेहमीची
परिस्थिती
कसोटी
प्रायोगिक गटाला कसोटीत मिळणारे गुण आणि नियंत्रित गटाला कसोटीत मिळणारे गुण यांची तुलना
कृतिसंशोधन आराखडा नमुना संशोधन आराखड्यात पुढील मुद्द्यांचा समावेश असावा.
मुखपृष्ठ : मुखपृष्ठावर संशोधन समस्येचे नाव कोणाला सादर करणार आहात त्या संस्थेचे नाव, संशोधकाचे नाव, मार्गदर्शकाचे नाव.
१) प्रास्ताविक : संशोधनासाठी हा विषय का निवडला त्याची पार्श्वभूमी व गरज यासंबंधी थोडक्यात माहिती लिहावी.
२) समस्या विधान आपण निवड केलेल्या समस्येचे शीर्षक लिहावे.
३) संशोधनाची उद्दिष्टे संशोधन समस्येची विविध विभागात विभागणी करून त्यानुसार उद्दिष्टे निश्चित करावीत. उदा. इयत्ता ८ वी च्या विद्यार्थ्यांच्या गणित विषयातील मूलभूत क्रिया करताना होणाऱ्या चुकांचे निदान व उपाय या शीर्षकाची उद्दिष्टे पुढीलप्रमाणे असू शकतात.
१) मूलभूत क्रिया करताना विद्यार्थ्यांच्या होणाऱ्या चुकांचा नैदानिक कसोटीद्वारे शोध घेणे.
२) शोधलेल्या चुकांवर आधारित उपचारात्मक कार्यक्रम तयार करून त्याची परिणामकारकता उत्तर कसोटीद्वारे शोधणे.
३) प्राप्त निष्कर्षांच्या आधारे संबंधितांना सूचना व शिफारशी करणे.
उद्दिष्टांमुळे संशोधनाच्या जणू चतुर्सीमाच निश्चित केल्या जातात. उद्दिष्टे निश्चित केल्यामुळे संशोधनाची दिशा चुकत नाही.
४) गृहीतके : संशोधन करताना काही गोष्टी, परिस्थिती, घटक गृहीत धरलेले असतात. काही तथ्य किंवा सिद्धांत असतात ते आहे तसे स्वीकाराले जातात.
५ ) परिकल्पना: संशोधकाने संशोधनाचा अपेक्षित केलेल्या निष्कर्षाचा संभाव्य अंदाज, संभाव्य उत्तर
म्हणजे परिकल्पना होय. परिकल्पना हे समस्येचे निराकरण करण्यासाठी पूर्वानुमान, अभ्यास व
तर्क यावर आधारित असलेले विधान असते. परिकल्पना मांडताना एक गोष्ट लक्षात ठेवली पाहिजे
की, परिकल्पना म्हणजे स्वैरकल्पना नव्हे. परिकल्पनेला वास्तवाचा आधार असतो. परिकल्पना ज्ञान व माहितीच्या चौकटीत बद्ध असते.
६) संशोधनाची गरज व महत्त्व समस्या निवडीची गरज का पडली? हीच समस्या का निवडली? या समस्येची सोडवणूक केल्यावर कोणाला उपयोग होणार आहे यासंबंधीची माहिती येथे लिहावी.
७) महत्त्वाच्या शब्दांच्या कार्यात्मक व्याख्या संशोधनामध्ये एखादया संज्ञेचा सर्वसामान्य अर्थ न घेता त्याचा संशोधनासाठी विशिष्ट मर्यादित असा अर्थ घेतला जातो. अशा शब्दांचा संशोधकाला कोणता अर्थ अपेक्षित आहे हे येथे स्पष्ट करावे.
८) संशोधनाची व्याप्ती व मर्यादा आपले संशोधन कोणत्या विभागाशी संबंधित आहे, आपण त्यात कोणत्या बाबींचा समावेश करणार आहात व कोणत्या बार्बीचा समावेश करता येणार नाही याची माहिती यात लिहावी.
९) संबंधित साहित्याचा व संशोधनाचा आढावा संशोधन समस्येशी संबंधित साहित्य व काही पूर्वी झालेल्या संशोधनाचा आढावा देण्यात यावा.
१०) संशोधन कार्यपद्धती यात संशोधनाच्या प्रमुख तीन पद्धती आहेत. (ऐतिहासिक, सर्वेक्षणात्मक व प्रायोगिक) त्यापैकी कोणती पद्धत वापरणार आहात याची माहिती दयावी तसेच संशोधन करताना अनेक साधनांच्या साहाय्याने माहिती गोळा केली जाते. (उदा. प्रश्नावली, मुलाखत इत्यादी) त्यापैकी कोणत्या साधनांचा वापर आपण करणार त्याची माहिती द्यावी. आपला न्यादर्श (नमुना) कोणता हेही येथे नोंदवावे आणि समस्या निश्चितीपासून आपण कोणत्या क्रमाने काय कृती करणार हे संशोधन कार्यपद्धतीत लिहावे.
११) कालावधी : संशोधन प्रक्रिया समस्या निवडीपासून सुरू होते तर संशोधन अहवाल टंकलिखित करून सादरकरेपर्यंतच्या कालावधीचे नियोजन देण्यात यावे.
१२) संदर्भ ग्रंथ यादी संशोधन आराखडा तयार करण्यासाठी वाचलेली पुस्तके व ग्रंथ यांची यादी देण्यात यावी.
संशोधन अहवाल लेखन संशोधकाने संशोधन आराखड्यानुसार कार्य पूर्ण केल्यावर त्याचा अहवाल लिहून काढणे ही संशोधन कार्याची शेवटची पायरी असते. कृतिसंशोधनातील समस्या सोडविण्यासाठी संशोधकाने ज्या ज्या कृती केल्या, जी संपूर्ण कार्यवाही केली ती लेखी स्वरूपात मांडणे म्हणजेच अहवाल लेखन करणे. संशोधन अहवाल लेखन केल्यामुळे संशोधकाने ज्या ज्या कृती केल्या, पद्धती वापरल्या, निष्कर्ष काढले त्यांची क्रमाने सूत्रबद्ध रीतीने लिखित स्वरूपात माहिती मिळते. संशोधन अहवाल लेखनाची ठरावीक अशी पद्धत आहे, त्या नमुन्याप्रमाणे अहवाल लेखन करावे. अहवाल लेखनाची भाषा साधी व सोपी असावी. यामध्ये अचूकपणा हवा. अलंकारिक भाषेचा वापर करू नये, अहवाल लेखनात भूतकाळ वापरावा कारण संशोधनात जे घडले त्याचा वृत्तांत अहवालात घ्यावयाचा असतो अहवाल लेखनात 'मी' ऐवजी 'संशोधक' असा शब्द वापरावा.
संशोधन अहवाल लेखनाची प्रकरण रचना खालीलप्रमाणे प्रकरणात संशोधन अहवाल तयार करावा.
प्रकरण १. प्रास्ताविक
१.१ समस्येची पार्श्वभूमी
१.२ संशोधन शीर्षक
१.३ संशोधनाची उद्दिष्टे
१.४ संशोधनाची गृहीतके
१.५ संशोधनाची परिकल्पना
१.६ कार्यात्मक व्याख्या
१.७ समस्येची व्याप्ती
१.८ समस्येची मर्यादा
१.९ संशोधनाची गरज
१.१० संशोधनाचे महत्त्व
प्रकरण २. संबंधित साहित्याचा व संशोधनाचा आढावा
२.१ संबंधित साहित्याचा आढावा
२.२ संबंधित संशोधनाचा आढावा
२.३ प्रस्तुत संशोधनाचे वेगळेपण
प्रकरण ३. संशोधन कार्यपद्धती
३.१ संशोधन पद्धती
३.२ जनसंख्या
३.३ न्यादर्श
३.४ संशोधनाची साधने
३.५ सांख्यिकीय विश्लेषणासाठी वापरलेली तंत्रे
प्रकरण ४. माहितीचे संकलन, विश्लेषण व अर्थनिर्वचन
४.१ माहितीचे विश्लेषण व अर्थनिर्वचन
४.२ परिकल्पना परीक्षण
प्रकरण ५. सारांश, निष्कर्ष आणि शिफारशी
५.१ संशोधन सारांश
५.२ संशोधनाचे निष्कर्ष
५.३ शिफारशी
संदर्भ सूची: संदर्भ सूची लिहिताना खालील नमुन्यात लिहावी.
पुस्तक लेखकाचे आडनाव, नाव (पुस्तक प्रकाशन वर्ष), पुस्तकाचे नाव, पुस्तक प्रकाशन स्थळ प्रकाशन संस्थेचे नाव.
उदा. जगताप ह.ना. (१९९६), गणित अध्यापन पद्धती, पुणे नूतन प्रकाशन
परिशिष्टे : उदा. १) विदयार्थ्यांच्या नावांची यादी २) प्रश्नावली इत्यादी.
राष्ट्रीय शिक्षण धोरण २०२० संबंध :
शिक्षकाने स्वतःमध्ये संशोधकवृत्ती जोपासली पाहिजे हा आग्रह राष्ट्रीय शिक्षण धोरणात धरलेला आहे. स्व-विकसन आणि पर्यायाने विद्यार्थ्यांचे हित ज्यात आहे असे उपक्रम शिक्षकाने राबविणे आवश्यक मानले गेले आहे. शिक्षक हे समाज विकसनातील महत्त्वाचा घटक मानले गेले आहेत. शिक्षक हे उच्च विदया विभूषित असावेत, प्रशिक्षित असावेत असे अपेक्षित धरले आहे. शिक्षक प्रशिक्षण आणि शिक्षक पात्रता कसोटी यांना महत्त्व देण्यात आले आहे. यातूनच उत्तम शिक्षक घडावेत अशी अपेक्षा आहे. सातत्यपूर्ण व्यावसायिक
प्रशिक्षणात ही संशोधनवृत्ती विकसित होणे आवश्यक आहे. शिक्षणातील गुणवत्तावर्धन ही सातत्यपूर्ण प्रक्रिया आहे. राष्ट्रीय शिक्षण धोरणाच्या मूलभूत सिद्धांतामध्ये देखील गुणवत्तापूर्ण शिक्षण आणि विकासासाठी सहआवश्यकता म्हणून उत्कृष्ट दर्जाचे संशोधन यास विशेष महत्त्व देण्यात आले आहे.
स्वाध्याय :
१) प्रकल्पाचे विविध प्रकार विशद करून त्याचा उपयोग अध्यापनात कसा करता येईल ते सोदाहरण स्पष्ट करा.
२) कोणत्याही एका प्रकल्पाची निवड करून त्याचा अहवाल आराखड्याप्रमाणे तयार करा.
३) प्रकल्प आणि नवोपक्रम यांच्यातील फरक स्पष्ट करा.
४) कृतिसंशोधन म्हणजे काय ते स्पष्ट करून कृतिसंशोधनाची उदाहरणे दया.
५) कृतिसंशोधनाची विषय निवड कशी करावी ते स्पष्ट करा.
काही कृतिसंशोधन अहवाल सोबत सारांश सुद्धा द्यावा लागतो.
वरिष्ठ वेतन श्रेणी व निवड श्रेणी करीता
कृतीसंशोधन करिता खालील व्हाटसअप ग्रुप वर जॉइन व्हा आम्ही आपल्याला वेळ मिळाल्यास मार्गदर्शन करू.
आपल्याला हव्या असलेल्या विषयावर मार्गदर्शनासह कृतिसंशोधन तयार करून, प्रिंट करून, बाईंडिंग करून स्पीड पोस्ट द्वारे आपल्या पत्त्यावर पोहच करण्याची सोय आहे.
कृतिसंशोधन म्हणजे काय ? Click Here
%20(2).jpg)
.jpg)
%20(2).jpg&description=कृतिसंशोधन KRUTISANSHODHAN){kind=link}
0 Comments