प्रकल्प Project (Prakalp)

प्रकल्प Project (Prakalp)

शैक्षणिक प्रकल्प म्हणजे शिक्षण प्रक्रियेत विदयार्थ्यांना विशिष्ट उद्दिष्टे साध्य करण्यासाठी दिलेले व्यावहारिक कार्य किंवा उपक्रम. यामध्ये विद्यार्थ्यांना स्व-शिक्षणाची संधी मिळते, तसेच त्यांच्या सर्जनशीलता, विश्लेषण कौशल्ये आणि समस्या सोडवण्याच्या क्षमतेत वाढ होते. शैक्षणिक प्रकल्प बहुधा एखाद्या विषयाशी संबंधित समस्या समजून घेण्यासाठी किंवा एखादा विषय सखोलपणे शिकण्यासाठी तयार केले जातात.

वरिष्ठ वेतन श्रेणी व निवड श्रेणी करीता
आपल्याला हव्या असलेल्या विषयावर मार्गदर्शनासह प्रकल्प तयार करून, प्रिंट करून, बाईंडिंग करून स्पीड पोस्ट द्वारे आपल्या पत्त्यावर पोहच करण्याची सोय आहे.
प्रकल्पाची व्याख्या :-

"प्रकल्प म्हणजे ठरावीक उद्दिष्टे साध्य करण्यासाठी नियोजित, समन्वयित आणि नियंत्रित पद्धतीने राबवलेली कार्यप्रणाली"

प्रकल्पाचा उद्देश विशिष्ट कालावधीत, मर्यादित संसाधनांच्या साहाय्याने ठरवलेली उद्दिष्टे साध्य करणे असतो.

प्रत्येक प्रकल्पात योजना, अंमलबजावणी, देखरेख आणि परिणामांचे मूल्यांकन यांचा समावेश असतो. प्रकल्प हा एक असा उपक्रम असतो ज्यात कोणत्याही विषयातील ज्ञान आणि तंत्रज्ञान वापरून नावीन्यपूर्ण माहिती मिळवली जाते. प्रकल्पात वैज्ञानिक कल्पनांना अमलात आणले जाते. प्रकल्पात गणित, विज्ञान, कोर्डिंग, व्यवसाय, अर्थशास्त्र, संख्याशास्त्र आणि मानवशास्त्रांच्या ज्ञानाचा वापर केला जातो.

प्रकल्पाधारित अभ्यास पद्धतीची प्रमुख वैशिष्ट्ये :-

सर्जनशीलता व मुक्त प्रयोगांना स्वातंत्र्य आणि उत्तेजन

दर्शन - आव्हान सहभागातून प्रतिसाद

ज्ञान निर्मितीसाठी आंतरशास्त्रीय अभ्यास

सखोल अभ्यासाचा आणि संशोधनाचा आग्रह

ज्ञानाच्या उपयोगासाठी बहुशास्त्रीय अभ्यास

अध्ययनातील स्वायत्त

आशयप्रधान शिक्षणापेक्षा कौशल्य व प्रक्रियाप्रधान शिक्षणाला महत्त्व


प्रकल्पांचे प्रकार :-

संग्रहात्मक प्रकल्प:- वस्तू जमा करणे, त्यांचे वर्गीकरण व मांडणी करणे, त्याची महत्त्वाची वैशिष्ट्ये, उपक्रम यांच्या नोंदी करणे.

प्रतिकृती बनविण्याचे प्रकल्प:- संरचना, कार्यपद्धती आणि प्रक्रिया दाखवणाऱ्या प्रतिकृती चल/कार्य दाखवणाऱ्या प्रतिकृती

नवनिर्मितीचे प्रकल्प:- काहीतरी नावीन्यपूर्ण व अद्वितीय वस्तू बनविणे. हे प्रकल्प वेगवेगळ्या क्षेत्रात करता येतात. (उदा. विज्ञान, भाषा इत्यादी.)

विश्लेषणात्मक प्रकल्प:- वस्तूंच्या आणि संरचनांच्या वैशिष्ट्याच्या वस्तुनिष्ठ पैलूंचे विश्लेषण करणे. विविध वस्तूंमधील साम्य व भेद शोधणे.

रसग्रहणात्मक /समीक्षात्मक प्रकल्प:- एखादया साहित्याचे (कविता, कादंबरी, निबंध इ.) व्यक्तिनिष्ठ पद्धतींनी विश्लेषण करणे, विविध लेखकांच्या शैर्लीची/पद्धतींची तुलना करणे.

सर्वेक्षणात्मक प्रकल्प:- लोकांबद्दलची माहिती, मते आणि विचार संकलित करणे, यावरून समाजाची महत्त्वाची वैशिष्ट्ये वा त्यात होऊ घातलेले बदल लक्षात येतात.

संशोधनात्मक प्रकल्प:- गृहीतक मांडून ते नियंत्रित प्रयोगाद्वारा तपासून बघणे.. शास्त्रीय पद्धतीचा अवलंब करणे,

शैक्षणिक प्रकल्पांचे मुख्य उद्देश :-

सहज आणि सर्जनशील शिक्षण:- विद्यार्थ्यांना वेगवेगळ्या पद्धतीने शिकण्याची संधी मिळवून देणे.

प्रयोगात्मक ज्ञान :- पुस्तकातील ज्ञानाचे प्रत्यक्ष जीवनातील उपयोग समजण्यासाठी मदत करणे.

संघटन आणि नेतृत्व कौशल्य :- गट प्रकल्पांद्वारे विद्यार्थी गटकार्य, नेतृत्व आणि संघटन कौशल्य विकसित करणे.

संशोधन आणि विश्लेषण :- विद्यार्थ्यांना संशोधन पद्धती, डेटा गोळा करणे आणि विश्लेषण करण्याची संधी मिळवून देणे.

तांत्रिक कौशल्ये :- तांत्रिक साधने वापरून सादरीकरण तयार करण्याची आणि माहिती सादर करण्याची क्षमता विकसित करणे.



शैक्षणिक प्रकल्पाची अहवाल रचना:-

शीर्षक पृष्ठ :- कोणत्याही प्रकल्पाचे मुखपृष्ठ आपण चित्रमय करू शकता. या पानावर प्रकल्पाचा विषय नेमक्या भाषेत आला पाहिजे. प्रकल्प करणाऱ्या गटातील सर्वांची नावे, इयत्ता, तुकडी, मार्गदर्शकाचे नाव यांसारखे तपशील असावेत.

ऋणनिर्देश :- ऋणनिर्देश अथवा कृतज्ञता व्यक्त करण्याचे पान. आपणास प्रकल्पासाठी ज्या लोकांनी अथवा संस्थांनी मदत केली असेल त्यांचा कृतज्ञतापूर्वक उल्लेख करावा.

अनुक्रमणिका :- अनुक्रमणिका लिहिताना प्रकरणांची शीर्षके, त्यातील प्रमुख मुद्दे आणि पृष्ठ क्रमांक या बाबींचा समावेश असावा.

प्रस्तावना :- प्रकल्पाचा विषय, उद्देश आणि महत्त्व स्पष्ट करणे, प्रकल्पाच्या पार्श्वभूमीबद्दल माहिती देणे.

प्रकल्पाची उद्दिष्टे :- प्रकल्पाच्या उद्दिष्टांची नोंद करावी.

प्रकल्पाच्या परिकल्पना:- परिकल्पना/शोध प्रश्नांचा उल्लेख करावा.

साहित्य व साधने:- प्रकल्पासाठी लागणारे साहित्य आणि साधनांची यादी तयार करणे. प्रकल्पासाठी लागणारी साधने जसे की, पुस्तके, इंटरनेट, प्रयोगशाळा उपकरणे इत्यादी.

प्रक्रिया/पद्धती :- प्रकल्प कसा राबवायचा हे सांगणे. टप्प्याटप्प्याने योजना स्पष्ट करणे,

माहितीचे संकलन व विश्लेषण :- यात मांडलेली माहिती संख्यात्मक आणि गुणात्मक, वर्णनात्मक अशी असू शकते. निरीक्षणे तक्त्यांमध्ये मांडणे, आवश्यक तेथे आलेख काढणे इ. स्वरूपात असावी.

निष्कर्ष :- प्रकल्पातून काय शिकले आणि काय निष्कर्ष निघाले हे मांडणे.

सारांश :- सारांश म्हणजे तुमचा प्रकल्प एखादयाने का वाचला पाहिजे याची जाहिरातच असते. यात प्रकल्पातील मुख्य प्रश्न, ती सोडवण्यासाठी तुम्ही वापरलेली पद्धत, त्यामधून मिळालेले महत्त्वाचे निष्कर्ष या गोष्टींचा समावेश असावा.

संदर्भ :- प्रकल्प तयार करताना वापरलेल्या स्रोतांची यादी

परिशिष्टे :- ज्या गोष्टी प्रकल्प वृत्तात देता येणार नाहीत अशांचा प्रातिनिधिक नमुन्याचा समावेश करावा. उदा. प्रश्नावली, गटातील सहभागी विद्यार्थी यादी

प्रकल्पासाठी काही उदाहरणे :-

हवामानाचा माणसांच्या जीवनशैलीवर व राहणीमानावर होणारा परिणात अभ्यासणे.

साहित्यप्रकारांचा तुलनात्मक अभ्यास इत्यादी.

रासायनिक खत, कंपोस्ट खत व गांडूळ खत यांचा झाडांवर होणारा परिणाम अभ्यासणे.

विविध पानांचे वर्गीकरण

व्यवसाय व त्यांना लागणारा वेळ यांचा सर्वेक्षणात्मक अभ्यास

शून्य आणि अनंत या संकल्पनांचा अभ्यास

शाळांची विद्यार्थी संख्या कशी बदलत गेली हे अभ्यासणे.

विविध ऐतिहासिक काळांमधील कररचनेचा अभ्यास.

तराजुच्या सहाय्याने जड व हलके ओळखणे.

परिसर सहल.

वेगवेगळे पक्षी व घरटे.

वृत्तपत्र कात्रण संग्रह.

घड्याळाचा वापर व नोंदी

वरिष्ठ वेतन श्रेणी व निवड श्रेणी करीता
आपल्याला हव्या असलेल्या विषयावर मार्गदर्शनासह प्रकल्प तयार करून, प्रिंट करून, बाईंडिंग करून स्पीड पोस्ट द्वारे आपल्या पत्त्यावर पोहच करण्याची सोय आहे.